Małe dzieci są często zanurzone w fantazji, dlatego rodzice, nauczyciele, a nawet uczeni często myślą o nich, że nie są w stanie odróżnić rzeczywistości od nierzeczywistości. Jednak badania sugerują, że dzieci są bardziej świadome różnic między fantazją a rzeczywistością, niż może się to wydawać dorosłym.
W rzeczywistości dzieci używają wielu tych samych wskazówek co dorośli, aby zdecydować, czy coś jest prawdziwe czy nie. Tak więc, chociaż małe dzieci nie są w stanie odróżnić fantazji od rzeczywistości tak skutecznie jak dorośli, stają się bardziej zdolne do tego w miarę rozwoju i zdobywania większej wiedzy o świecie.
Jak rozwój dzieci wpływa na ich rozumienie fantazji i rzeczywistości
Około drugiego roku życia dzieci zaczynają udawać. Wierzą również w istoty fantastyczne, takie jak Święty Mikołaj czy Zając Wielkanocny, i często mają wymyślonych przyjaciół. I rzeczywiście, małe dzieci mają trudności z odróżnieniem fantazji od rzeczywistości.
Jednak w wieku od trzech do dziesięciu lat dzieci stopniowo stają się bardziej zaawansowane w rozumieniu tej różnicy. Na przykład małe przedszkolaki mają tendencję do wierzenia, że wszystko, co widzą w telewizji, jest prawdziwe, ale już w wieku 5-6 lat rozumieją, że jeśli coś narusza fizyczną rzeczywistość, na przykład efekty specjalne lub animacje w ich ulubionych programach telewizyjnych, to nie jest prawdziwe.
Między piątym a ósmym rokiem życia maleje zainteresowanie dzieci zabawą w udawanie i stają się one mniej skłonne do wiary w postacie fantastyczne. Następnie, między 8 a 12 rokiem życia, dzieci coraz bardziej skupiają się na realizmie i starają się zrozumieć prawdziwy świat poprzez swoje zabawki, gry i rozrywki.
W rzeczywistości na tym etapie dzieci stają się krytyczne wobec programów telewizyjnych, które nie wydają się realistyczne. Mniej więcej w tym samym czasie dzieci stają się mniej zainteresowane zabawą w udawanie.
Tę trajektorię można zaobserwować w jednym z badań dotyczących postrzegania przez dzieci fikcyjnych postaci telewizyjnych. Badanie wykazało, że 4-letni uczestnicy wierzyli, że Wielki Ptak z Ulicy Sezamkowej jest prawdziwy. Jednak 5- i 6-letni uczestnicy wiedzieli, że Wielki Ptak to człowiek w kostiumie, ponieważ zrozumieli, że postać ta narusza fizyczną rzeczywistość.
Z drugiej strony, badanie wykazało również, że ponieważ fikcyjna rodzina w programie telewizyjnym, takim jak Dunphysowie z serialu Współczesna rodzina lub Bradysowie z serialu Brady Bunch, nie narusza fizycznej rzeczywistości – a nawet przypomina coś znajomego dzieciom – dzieci w wieku 9 i 10 lat nadal wierzyły, że tego rodzaju rodzina telewizyjna jest prawdziwa.
Jakich wskazówek używają dzieci, aby odróżnić fantazję od rzeczywistości?
Badania wykazały, że dzieci i dorośli mają tendencję do stosowania podobnych metod i polegania na podobnych wskazówkach, aby odróżnić fantazję od rzeczywistości. Te metody i wskazówki zostały omówione poniżej.
Ocena kontekstu
Kiedy dorosłym przedstawia się nowe informacje, oceniamy ich prawdziwość na podstawie kontekstu, w jakim je znajdujemy.
Chociaż stało się to trudniejsze w dzisiejszych czasach, kiedy istnieje tak wiele źródeł informacji, że różni ludzie oceniają różne źródła jako bardziej lub mniej wiarygodne, powinniśmy być w stanie zgodzić się, że jeśli przeczytamy o odkryciu kosmitów na blogu, o którym nigdy nie słyszeliśmy, powinniśmy być sceptyczni wobec tej informacji.
Z kolei jeśli przeczytamy o wiadomości na stronie internetowej dla NASA, powinniśmy być bardziej skłonni do uwierzenia w nią.
Badanie z udziałem dzieci w wieku od 3 do 6 lat wykazało, że dzieci używały wskazówek kontekstowych również wtedy, gdy opowiadano im o zwierzętach, których nie znały. Kiedy słyszały, że nowe zwierzęta zostały zebrane przez smoki lub duchy – kontekst fantastyczny – były mniej skłonne uwierzyć, że zwierzęta te naprawdę istnieją, niż jeśli powiedziano im, że są używane przez lekarzy lub naukowców – kontekst naukowy. Wyniki te zaobserwowano u uczestników w wieku zaledwie 4 lat.
Istniejąca wiedza
Kolejną rzeczą, którą dorośli robią, gdy napotykają nowe informacje, jest porównanie ich z wiedzą, którą już posiadamy. Jeśli to, co wiemy, potwierdza nową informację, uznajemy ją za wiarygodną.
Jeśli jednak informacja nie ma sensu w oparciu o to, co już wiemy o świecie, odrzucamy ją jako fałszywą.
Badania z udziałem dzieci w wieku od 5 do 8 lat wykazały, że dzieci również wykorzystują swoją dotychczasową wiedzę do oceny wiarygodności nowych informacji5 , z tą tylko różnicą, że dzieci zdobyły mniejszą wiedzę o świecie niż dorośli.
Ponadto dorośli mają tendencję do raczenia dzieci opowieściami o magicznych wydarzeniach i fantastycznych istotach, takich jak gadające wilki, domy z cukierków i otyli mężczyźni, którzy zjeżdżają z kominów i dostarczają prezenty w Boże Narodzenie. To sprawia, że dzieci chętniej wierzą w fantazje.
Jednak w miarę dojrzewania i zdobywania większej wiedzy, dzieci stają się bardziej zdolne do dokładnego odróżnienia fantazji od rzeczywistości.
Ocena wiedzy specjalistycznej
Oczywiście wiele informacji, z którymi stykają się zarówno dorośli, jak i dzieci, jest wynikiem spotkań z innymi ludźmi. Nie wierzymy jednak byle komu. Dorośli są o wiele bardziej skłonni uwierzyć, że określony rodzaj żywności nie jest dla nas dobry, jeśli usłyszymy to od znajomego lekarza na LinkedIn, niż od znajomego teoretyka spiskowego na Facebooku.
Badania wykazały, że dzieci robią to samo. Kiedy uczestnicy badania zostali poproszeni o podjęcie decyzji, czy nowy rodzaj ryby jest prawdziwy, czy nie, byli bardziej skłonni uwierzyć, że zwierzę istnieje, jeśli twierdził tak właściciel zoo, ktoś, kto mógłby być uznany za eksperta, niż jeśli zrobił to kucharz, osoba nie będąca ekspertem.
Jak dorośli mogą pomóc dzieciom w odróżnianiu fantazji od rzeczywistości?
Dzieci wiedzą, że dorośli mają większą wiedzę od nich i dlatego chętniej wierzą w informacje, którymi dzielą się z nimi dorośli, niż w te, które pochodzą od innych dzieci. W związku z tym dorośli mogą odegrać pewną rolę w pomaganiu dzieciom w zrozumieniu różnicy między fantazją a rzeczywistością.
W szczególności, rodzice i opiekunowie mogą dostarczyć wskazówek podczas opowiadania historii, czytania, oglądania telewizji lub filmów, lub interakcji z treściami internetowymi, po prostu będąc tam, gdzie można odpowiedzieć na pytania dzieci i pomóc zminimalizować nieporozumienia dotyczące tego, co jest prawdziwe, a co nie. Programy edukacji medialnej, jeśli są dostępne, mogą pomóc dzieciom nauczyć się odróżniać fantazję od rzeczywistości.
Jeśli Twoje dziecko wierzy w Świętego Mikołaja lub Wielkiego Ptaka, psycholog Jacqueline Woolley twierdzi, że nie ma powodu, aby je zniechęcać. Dzieci nie nabierają zaufania do dorosłych, gdy dowiadują się, że te wymyślone postacie nie są prawdziwe.
Co więcej, obcowanie z tymi postaciami daje dzieciom szansę na rozwinięcie umiejętności odróżniania fantazji od rzeczywistości. Poza tym, w ten czy inny sposób, zanim dzieci osiągną wiek dojrzewania, zdobyły wystarczającą wiedzę i dojrzały na tyle, że ich zdolność do odróżniania fantazji od rzeczywistości jest podobna do tej, jaką posiada osoba dorosła.
