Intuicja to uczucie w jelitach, kiedy instynktownie wiesz, że coś, co robisz, jest dobre lub złe. Albo jest to moment, w którym wyczuwasz dobroć lub strach na twarzy innej osoby. Nie wiesz, dlaczego tak czujesz; to tylko przeczucie.
Ale co to jest? Przecież badacze nie mogą jej zobaczyć w mózgu.
Choć zrozumienie intuicji stanowi spore wyzwanie dla nauki, w szerokim ujęciu obejmuje ona „wyuczone reakcje, które nie są wynikiem celowych procesów”.
W tym artykule przyjrzymy się błyskawicznym, w większości ukrytym procesom związanym z intuicją, ich wpływowi na podejmowanie decyzji oraz ich roli w kreatywności.
Czym jest intuicja? 5 przykładów z życia wziętych
Intuicja nie jest logiczna. Nie jest wynikiem zestawu przemyślanych kroków, które można by podzielić lub wyjaśnić. Zamiast tego, choć opiera się na głęboko zakorzenionej wiedzy, proces ten wydaje się naturalny, niemal instynktowny.
A jednak, choć intuicja jest szybka i zwykle korzystna, nie zawsze jest całkowicie dokładna. Podświadomy mózg próbuje rozpoznać, przetworzyć i wykorzystać wzorce myślenia oparte na wcześniejszych doświadczeniach i najlepszym przypuszczeniu.
Paradoksalnie, intuicja sprawia wrażenie niepoznawalnej. Nie da się przecież wytłumaczyć, co stoi za błyskawiczną decyzją, która pojawia się znikąd. To się po prostu dzieje.
Choć intuicja pojawia się w codziennym życiu, to czasem najbardziej widoczna jest w decyzjach ekspertów. Specjalista czerpie z lat doświadczeń, przechowywanych w nieświadomych ramach, aby podejmować szybkie, wysokiej jakości decyzje.
1. Stomatologia
Badacze zajmujący się ochroną zdrowia odkryli, że doświadczeni dentyści często polegają na intuicji przy podejmowaniu skomplikowanych, ograniczonych czasowo decyzji. W oparciu o wiele lat głęboko przechowywanej wiedzy, wybory dokonywane są szybko i często są lepsze od tych, które opierają się na jasnych dowodach i racjonalnym myśleniu.
2. Biznes
Być może zaskakujące jest to, że wielu najbardziej wpływowych biznesmenów na świecie przyznaje się do podejmowania decyzji w oparciu o intuicję, a nie logiczne, przemyślane myślenie.
Z próby 36 prezesów, 85% potwierdziło, że intuicja – w postaci zasad kciuka (ROT) – była centralnym elementem ich procesu decyzyjnego.
Poniższa lista pochodzi od byłego prezesa Lenovo, Williama Amelio:
- Strategiczna
Skup się na kilku kluczowych decyzjach.
Decyzja jest lepsza niż jej brak, ale nie pozwól, by biegła zbyt daleko, jeśli nie przynosi efektów.
Zaufaj swojej intuicji.
- Ludzie
- Komunikuj duże decyzje regularnie i często.
- Nie toleruj palantów.
- Buduj zespół, któremu możesz zaufać.
- Zaufaj swojej intuicji.
- Self
- Wcześnie i regularnie otrzymuj informacje zwrotne i działaj zgodnie z nimi.
- Zdobądź zaufanie innych.
- Zdobądź wiarygodność, pokazując swoje słabości.
- Masz mocne strony; wykorzystaj je.
- Zaufaj swojej intuicji.
3. Gra w polowanie na jelenia
Intuicja stanowi istotną część zarówno pracy, jak i zabawy.
W grze w polowanie na jelenie chodzi o strategię, zaufanie i intuicję. Gracze w tajemnicy wybierają albo współpracę, albo rywalizację między sobą.
Wykorzystanie intuicji wiąże się z presją czasu, a wyuczona heurystyka (inne słowo na ROT) odgrywa zasadniczą rolę w wygraniu gry.
4. Maklerzy giełdowi
Ludzka intuicja jest masowo ważna – wyewoluowana funkcja fundamentalna dla przetrwania naszych przodków – ale może się mylić.
W corocznym konkursie The Wall Street Journal zespoły rywalizowały o to, jak wypadły ich akcje. Ale podczas gdy jedna strona była grupa wysoko wykwalifikowanych maklerów ekspertów, druga była grupa dziennikarzy wybierających swoje akcje przez rzut lotką.
Intuicyjnie, wiedza powinna wygrać.
A jednak, jak się okazuje, w tym przypadku tak nie było. Konkurs zakończył się bez wyjaśnienia, najprawdopodobniej po to, by uniknąć kompromitacji maklerów.
5. Sztuka
W 1983 roku Gianfranco Becchina wystawił na sprzedaż rzadką rzeźbę z VI wieku z oszałamiającą ceną 10 milionów dolarów. Getty Museum, po zapoznaniu się ze zdjęciami rentgenowskimi, zeznaniami ekspertów i dokumentacją historyczną, zgodziło się na jej zakup wśród sporego szumu medialnego.
Jednak kiedy Evelyn Harrison, znana ekspertka od greckich rzeźb, i Thomas Hoving, były dyrektor Metropolitan Museum of Art, przybyli na miejsce, by podziwiać posąg, intuicyjnie wiedzieli, że coś jest nie tak.
Według Hovinga wydawał się „świeży”, co było nieoczekiwane, ponieważ liczący 2000 lat posąg został wyjęty z ziemi.
I mieli rację. Chociaż rzeźba pochodziła z warsztatu w Rzymie, to jednak jej autorem był fałszerz z 1980 roku, a nie mistrz rzeźby ze starożytności.
Jak działa intuicja? Teorie psychologiczne
Badanie procesu podejmowania decyzji ma pewien problem. Podczas gdy możemy obserwować zachowanie ludzi, nawet przy postępie w obrazowaniu mózgu, nie możemy – jeszcze – zobaczyć procesów myślowych, które zachodzą za kulisami.
Co psychologia ma do powiedzenia o intuicji, skoro wiele z tego, co dzieje się w mózgu, jest niewidoczne – jak oglądanie zewnętrznej strony czarnej skrzynki?
Wielu naukowców proponuje teorię dwuprocesową – procesy decyzyjne dzielą się na intuicyjne (doświadczalne lub milczące) i analityczne (racjonalne lub celowe).
W książce Blink: The Power of Thinking Without Thinking, Malcolm Gladwell (2005) opisuje te dwa różne podejścia jako mruganie, kiedy wykorzystuje się intuicję, i myślenie, kiedy przeprowadza się analizę.
„W mrugnięciu oka może być tyle samo wartości, co w miesiącach racjonalnej analizy”. Malcolm Gladwell
Intuicja (lub mrugnięcie okiem) odnosi się zwykle do wykorzystania wiedzy, która nie jest jawna i w kulturze popularnej może być określana jako „przeczucie” lub „kobieca intuicja”.
Kiedy to się dzieje, trudno jest to określić ilościowo lub zdefiniować, ale to tam jest. Jak w przypadku następującej myśli: „Miałam przeczucie, że coś jest nie tak; po prostu nie wydawała się sobą”.
Hogarth sugeruje „istotą intuicji lub intuicyjnych odpowiedzi jest to, że są one osiągane przy niewielkim wysiłku i zazwyczaj bez świadomej świadomości. Wiążą się one z niewielką lub żadną świadomą deliberacją”.
Seymour Epstein oferuje dalszy, uzupełniający wgląd: „Intuicja wiąże się z poczuciem wiedzenia bez wiedzy o tym, jak się wie”, opartym na nieświadomym przetwarzaniu informacji.
Intuicje wydają się być również holistyczne – łączą w sobie spostrzeżenia z wielu źródeł i często wymagają skoku w myśleniu w oparciu o ograniczone informacje.
Procesy związane z intuicją
Badania Herberta Simona z lat 50. nad koncepcją ograniczonej racjonalności są podstawą wielu prac nad intuicją. Simon zasugerował, że ludzie często podejmują decyzje – i zmniejszają swoje obciążenie poznawcze – na podstawie tego, co jest wystarczająco dobre.
Zamiast dochodzić do kompletnych i całkowicie poprawnych odpowiedzi, kiedy stajemy przed konkretnymi zadaniami, często uciekamy się do heurystyki – lub zasad kciuka – które pomagają formułować intuicyjne sądy.
Stosowanie heurystyk jest uważane za powszechne i domyślne podejście do podejmowania decyzji.
Proces rozpoznawania – podstawowa funkcja ewolucyjna – jest również kluczowy dla intuicji. Wydaje się on oddzielony od innych części ludzkiej pamięci w mózgu, zdolny do przetrwania w najtrudniejszych warunkach z dokładnością wystarczającą do celów praktycznych.
Intuicja wydaje się polegać na automatyzacji procesu podejmowania decyzji.
Nowo wyuczone zadania często opierają się na wiedzy deklaratywnej; musimy świadomie rozważyć każdy ruch lub działanie. W wyniku praktyki i nauki, wiedza ta staje się zautomatyzowana lub proceduralna. Takie zadania są wykonywane bez świadomej interwencji, co oszczędza znaczną moc obliczeniową i pozwala umysłowi skupić się na bardziej intensywnych lub nowo nabytych działaniach.
Wnioskowanie w przód i w tył również odgrywa istotną rolę w intuicji. Wiedza, którą zdobyliśmy dzięki doświadczeniu, pomaga nam intuicyjnie przewidzieć, gdzie wyląduje piłka lub dlaczego dziecko się potknęło i podjąć działanie.
Rzeczywiście, ogromna wiedza, którą gromadzimy z czasem, pozwala na przewidywania w świecie rzeczywistym, umożliwiając nam szybkie i skuteczne działanie w sytuacjach, z którymi większość z nas zetknęła się już wielokrotnie.
Uczenie się i odzyskiwanie wiedzy są również bardzo istotne dla udanych procesów intuicyjnych.
Doświadczając wcześniej obiektów i scen, jesteśmy bardzo sprawni w dopasowywaniu wzorców, aby wspierać naszą zdolność do podejmowania decyzji oraz szybkiego i skutecznego działania.
Na przykład, kiedy wchodzimy do kawiarni, rozpoznajemy filiżankę jako coś, co widzieliśmy już wiele razy. Intuicyjnie rozumiemy również, że jest on prawdopodobnie gorący i łatwo go rozlać na nierównej powierzchni.
Intuicja wydaje się powstawać – jak epifenomen – z interakcji wielu charakterystycznych procesów poznawczych, a nie jednego. Łączą się one, by zapewnić szybką i skuteczną reakcję, gdy jest ona najbardziej potrzebna.
Czy intuicja jest ważna?
Jednym słowem, tak. Intuicja oferuje redukcję ogólnego obciążenia poznawczego i zdolność do natychmiastowej reakcji, dając jednocześnie pewność co do naszej wiedzy i podejmowanych decyzji – nawet jeśli mogą one być sprzeczne z analizą.
Takie automatyczne myślenie może korzystać z doświadczenia lub być przez nie utrudnione. Kiedy otrzymujemy rachunek na koniec posiłku, zwykle mamy intuicyjne wyczucie jego kosztów, oparte na doświadczeniu. Może to jednak zawieść, gdy jesteśmy w nowym kraju lub nie zdajemy sobie sprawy, że przez pomyłkę wybraliśmy najdroższe wino w piwnicy.
Intuicja pomaga nam przetrwać, zapewniając szybkie reakcje, które zazwyczaj oferują odpowiednie, natychmiastowe działanie w danej sytuacji. Takie reakcje opierają się w dużej mierze na „kapitale kulturowym”, czyli wiedzy specyficznej dla środowiska, w którym się znajdujemy.
Choć zwykle nam to pomaga, może prowadzić do uprzedzeń w podejmowaniu decyzji – opartych na religii, kulturze, środowiskach społecznych, moralnych, a nawet politycznych – i może wymagać przeciwdziałania przez racjonalne myślenie.
Rzeczywiście, „intuicję można wyraźnie kształcić”, mówi Hogarth. Zmieniając treść i środowisko otaczające naszą naukę, możemy skłaniać się ku bardziej dokładnym i mniej stronniczym, intuicyjnym osądom.
Instynkt, logika czy intuicja?
Intuicja jest definiowana jako dochodzenie do wiedzy bez odwoływania się do rozumu lub wnioskowania, ale różni się od instynktu.
Ten ostatni jest wbudowany, mniej elastyczny, stanowi bezpośrednią reakcję na bodźce.
Według Merriam-Webster, instynkt to „w dużej mierze dziedziczna i niezmienna tendencja organizmu do podejmowania złożonych i specyficznych reakcji na bodźce środowiskowe bez angażowania rozumu.”
Jest więc prawdopodobne, że angażuje mniej skomplikowane lub głębokie przetwarzanie. Instynkt jest wrodzony, dziedziczony i wpisany w obwody naszego mózgu w wyniku milionów lat ewolucji.
Jeśli lew ryczy, a ja nie jestem świadomy, że stoi za mną, skaczę, odwracam się i, najprawdopodobniej, uciekam na wzgórza. To działanie jest bardziej pierwotne niż intuicyjne czy analityczne – choć najprawdopodobniej istnieją odcienie szarości.
Logika jest analityczna – racjonalne rozważanie problemu. Aby wypełnić nasze podatki, polegamy na pracy nad każdym pytaniem, wypełnianiu każdej rubryki i odwoływaniu się do arkuszy kalkulacyjnych, karteczek samoprzylepnych lub pudełek z paragonami. Doradcy podatkowi raczej nie docenią wypełniania deklaracji na podstawie intuicyjnego przeczucia, ile jesteśmy winni.
Jego rola w podejmowaniu decyzji
Chociaż możemy być w większości nieświadomi naszego codziennego procesu decyzyjnego, jest on prawdopodobnie połączeniem myślenia intuicyjnego i celowego.
A rola intuicji wydaje się być nie inna w naszych codziennych procesach myślowych niż w przypadku bardziej kluczowych decyzji.
Intuicyjne podejmowanie decyzji opiera się na naszych przeszłych doświadczeniach i dlatego wielokrotnie sprawdzało się w podobnych sytuacjach, gdzie poprzednie wyniki i nauka były przydatne i trafne.
Tam, gdzie obecna lub przyszła sytuacja znacznie się różni, musimy używać naszej intuicji z rozwagą. Bez racjonalnej analizy każda podjęta decyzja może być w najlepszym wypadku nieskuteczna, a w najgorszym niebezpieczna.
Kiedy działa dobrze, a ograniczenia czasowe są ścisłe, intuicja może zapewnić szybkie, ukierunkowane myślenie (np. łódź tonie lub bomba tyka). Kiedy jest czas na zastanowienie się – jak poradzić sobie z globalnym ociepleniem lub rasizmem? – musimy polegać na racjonalnej, opartej na dowodach analizie.
Badania przeprowadzone na University of South Wales potwierdziły, że intuicja znacząco wpływa na podejmowanie decyzji, dodając jednocześnie, że nieświadome informacje mogą zwiększyć dokładność, szybkość i pewność decyzji (Lufityanto, Donkin, & Pearson, 2016).
Związek między intuicją a kreatywnością
Kreatywność, podobnie jak intuicja, może być trudna do zdefiniowania. A jednak obie wydają się obejmować przekształcanie pomysłów w coś namacalnego, nowatorskiego i wartościowego w przekazywaniu idei i rozwiązywaniu problemów.
Koncepcja, że intuicja jest percepcyjna, podświadomie łącząca rozbieżne informacje, również sugeruje znaczącą interakcję z kreatywnością. Zarówno intuicja, jak i kreatywność wydają się, na pewnym poziomie, łączyć dane z wielu źródeł w coś spójnego (Raidl & Lubart, 2001).
Ostatnie badania zidentyfikowały powiązania między intuicją a wczesnymi etapami procesu twórczego, w tym etapami generowania i oceny pomysłów (Pétervári, Osman, & Bhattacharya, 2016).
7 książek na ten temat
Możesz nauczyć się, jak stać się bardziej intuicyjnym (Epstein, 2010). Skorzystaj z poniższych książek, aby dokładniej zbadać temat:
- Blink: Potęga myślenia bez myślenia – Malcolm Gladwell
- Kształcenie intuicji – Robin Hogarth
- Mit doświadczenia: Dlaczego wyciągamy złe wnioski i jak je poprawić – Emre Soyer i Robin Hogarth
- Przepływ: Psychologia optymalnego doświadczenia – Mihaly Csikszentmihalyi
- Ryzykancki talent: Jak podejmować dobre decyzje – Gerd Gigerenzer
- Gut Feelings: Inteligencja nieświadomości – Gerd Gigerenzer
- Myślenie szybkie i wolne – Daniel Kahneman
Przesłanie na przyszłość
Intuicja jest niezwykle potężnym narzędziem do podejmowania decyzji. Dzięki niej reagujemy w danej chwili, uwalniając cenne zasoby umysłowe, które możemy przeznaczyć na nowe doświadczenia i optymalizację nauki.
Choć nie jest nieomylna, intuicja jest nieoceniona.
Intuicja dostarcza nam „jelitowej” odpowiedzi – wewnętrznego głosu – poza logiką lub wyuczonymi odpowiedziami, ujawniając zarówno to, kim jesteśmy, jak i wiedzę, którą zdobyliśmy.
Jeśli słuchamy, możemy skorzystać z kreatywności, którą oferuje i poczucia pewności siebie, które przynosi. Pozwól, by intuicja pomogła ci się rozwijać i podejmować decyzje istotne z punktu widzenia czasu, oparte na zasobach, które nie zawsze są łatwo dostępne.
Rozpoznaj okoliczności, w których jesteś najbardziej intuicyjny. Znajdź okazje do ich odtworzenia i wykorzystaj potencjał kreatywności i szybkiego, wnikliwego podejmowania decyzji.
